Buainak le Daihnak (Conflicts and Peace)

Mark 11:25: “… an cung i thinhunnak nan ngeihmi paoh kha, ngaithiam hna u, van cung nan Pa zong nih nan sualnak kha an ngaihthiam khawh ve hna nakhnga,” tiah a ti. 

I Kor. 13:13: “A hmun zungzalmi thil pathum an um, cu hna cu zumhnak le ruahchannak le dawtnak an si, cu hna lak i a nganbik cu dawtnak a si”

September 21 cu Vawlei Cung Daihnak Ni (International Peace Day) ti a si bantukin nihin September 22 ni ah hin daihnak kong in thazaang lak hna u sih tiah kan sawm hna.  Hi thawngṭha caah 2012 September thla ah chuahmi MIT Annual Magazine (cahmai 44-48) ah Dr. Hlaing Bwa nih a tialmi chung zohchihmi a si ti zong theihter hmasa kan duh hna. 

Biahalnak le lehnak in vunt thawk tuah u sih. Zeiruangahdah daihnak kong chimh a herh? Buainak (conflict) a um ruangah. Zeiruangah daihnak ser a herh? Buainak kan duh lo ruangah. Zeiti lam in dah daihnak cu kan ser khawh lai? Zeiti lam in dah daihnak kan ser lai ti kan chim hlan ah vawlei cungah daihnak kan serdan phun hnih langhter hmasa ka duh. 

1.      I thah le i nawnnak

Buainak a um cu aa rem lomi pahnih an um caah a si. Pakhat nih pakhat a that khawh ahcun amah lawng a tang hnga i a dai hnga. Cucu daihnak sernak lam pakhat a si. Mi tampi le ram tampi nih an hman. Kawlram zong nih nihin tiang kan hman. Nain, a hlawhtling lo. Cucaah ah hi lam cu lam ṭha a si lo ti a fiang. 

2.      Pakhat le pakhat i hrialnak 

Pakhat le pakhat i pehtlaih bak loin i hrial khawh ahcun buainak timi hi a um hnga lo.  Bia i chon lo, ti le rawl i hrawm lo (mah ti le rawl cio ei le din), inn le lo i kai lo,  mah ramri chung lawng um, mah lam ci zawh, mah thil lawng hman in kan um khawh ahcun buainak a um hnga lo i a dai ko hnga. 

Nain mithi lawng nih amah lawng a um khawh. Minung cu mah lawng um khawh a si lo. Zeicahtiah kan nunnak caah ti le rawl kawl a herh. Inn le lo sak a herh. Thil puan hruk a herh rih. Cu kan nunnak le kan khuasaknak caah kan herhmi vialte cu kannih nih kan ngei dih kho lo. Pakhat le pakhat i hrawm cio kan herh. Kan ni hrawmmi thil (natural resources) nih le rikhiah a ngei. A dih khomi a si. A dih hlan ah pakhatkhat nih mizawn ruat loin hakkauh in mah ca lawng aa hui dih ah cun a dang pawl nih an thinhung i buainak (idohnak) cu aa thawk hoi cang. 

Cu buainak cu kan tei i daihnak kan serh khawhnak dingah cun zeidah kan tuah lai? 

1.      Kan thinhunnak kan damter hmasa lai.  

     A thinhung liomi pakhat a duh na loin rian kan fial tikah rian lim lei si loin thinhunnak tu aa chap chin tawn. Thinhung buin tuahmi daihnak cu buainak chinchin a si kho. Cucaah daihnak taktak tuah khawhnak caah cun kan thinhunnak kha kan damter hmasa a herh. Thinhunnak damter cu a fawite maw kan ti lai. A fawite lo. A har ko. Nain kan tuah a herhmi a si. Asiah zeitindah kan damter khawh lai? Zei sii nih dah a damter khawh lai? Thinhunnak a damter khawhmi si phunkhat te a um. Cucu “ngaihthiamnak” (forgiveness) a si. Jesuh Khrih nih, “An cung i thinhunnak nan ngeihmi paoh kha, ngaithiam hna u, van cung nan Pa zong nih nan sualnak kha an ngaihthiam khawh ve hna nakhnga,” (Mark 11:25) tiah a ti. Ngaihthiam zong cu a fawi lo. Caan saupi aa rem ti lomi, tuanbia hna a ngeimi lebang cu a fawi lo chinchin. Cucaah a thawk kan ni hngak tawn. Kan i zoh. Cu ti kan ni zoh peng ahcun zeitikah dah kan i ngaihthiam lai i kan ni rem ti lai? Ngaithiamnak thawk hmasatu si kan herh. Ngaihthiamnak kan thawk hmasa khawh lawngah lungdaihnak kan ngeih khawh lai. Daihnak ser khawhnak dingah cun mah nih daihnak ngeih hmasa a herh. Cucaah Buddhist phungki Thich Nhat Hanh nih “Daihnak na tuah hlan ah daihnak a ngeimi si hmasa” (being peace, before doing peace) tiah a ti.  

Ngaihthiamnak thawktu si cu ralchiat ah kan ruat sual tawn hoi. Cu caah mi cheu cu i rem lo nih le kan duh lo, “ka ngai thiam ko” ti le kan duh fawn lo tikah zeidah kan tuah? Mi hmuh theih lonak hmun hna ah kan i thup. Ngaihthiamnak a hmual a ṭhawn zia hi kan hngalh kho tawn lo. Mah lawng va zam, vaa i thup i himte um cu daihnak taktak kan ti kho lai maw? Ti kho hlah. Kannih kan ser dingmi daihnak cu kanmah ca lawng a si lo, mi vialte caah daihnak a si. Cucaah i thup le zam cu kan rian a si lo. A siah zeidah kan tuah lai?

2.    Hawikomhnak hlei kan donh lai.  

Thinhunnak kha “ngaihthiamnak sii” in kan damter khawh hnuah cun hawikomhnak hlei donh in zatial i tlaih ding a si cang. Cu hawikomhnak hlei cu fawite donh khawh a si hawi lo. Hawikomhnak hlei donh khawhnak caah cun “DAWTNAK” a herh. Paul nih, “A hmun zungzalmi thil pathum an um, cu hna cu zumhnak le ruahchannak le dawtnak an si, cu hna lak i a nganbik cu dawtnak a si” (I Kor. 13:13) a ti. Zumhnak a nganbik ti sehlaw aa laklawh hnga. Zeicahtiah kan zumhmi aa dang cio. Ruchchannak a nganbik ti sehlaw a laklawh ṭhiamṭhiam. Zeicahtiah kan i ruahchanmi aa dang cio hoi. Cu hna lakah a nganbikmi cu “DAWTNAK” a si a ti tikah cun a hmaan tuk. Zeicahtiah dawtnak cu aa khat dih. Cucaah hawikomhnak hlei kan donh khawhnak caah cun “DAWTNAK” kan herh ko.  

Ngaihthiamnak in thinhunnak damter in, dawtnak in hawikomhnak hlei donh in hmunkhat te zatial tlaih in kal ṭi hna u sih. Cucu kan ram nih a herhmi “DAIHNAK” a si.