Khrihfaphung A That Hleinak

Rev. Dr Samuel Ngun Ling
Krifa biaknak le vawlei cung biaknak dang an idannak tampi lak ah abiapi bik mi pakhat cu krifa biaknak nih sualnak ado tu thlarau phung a ngeih i biaknak dang nih a ngeih lo hi a si. Vawleicung biaknak ngan deuh poh nih dawtnak le tthatnak tuah an ttanh ko nain krifa biaknak tluk in sualnak doh ah an cak lo. Biaknak dang i an ngeih mi cu upadi bantuk i zulhmi phung an si i achunglei ah tthawnnak an ngei lo.
 
Asia i siangbawi arak ttuan mi hna le Kawl ram i arak ttuan mi Adoniram Judson zong i an hmuh mi biatak cu, biaknak dang chung ah cun minung nunnak thlen khawhnak, remhkhawhnak, sersiam-khawhnak tthawnnak a um lo ti hi a si. Cuti i ti tik ah, krifa hi biaknak dang abia mi nak in kan ding khun tinak le krifa biaknak a ttha bik ti nak a si lo. Krifa nak i ading deuh mi le attha deuh mi minung, biaknak dang ah tam pi an um ve ko i biaknak dang hi krifa biaknak bantuk in an tthat nak a tam pi ve ko. Tahchunhnak ah Hindu biaknak abia mi India miphun Mahattama Gandhi cu hlanlio krifami i Pathian parawfet ah an ruah mi hna tluk in midang caah nunnak pek in rian attuan kho mi a si i krifami zong i izohchunh awk minung pa khat a si. Krifa kan din kan tthatnak le Gandhi bantuk krifa lo mithiang pawl an din an tthatnak hi Pathian nih aa khatte in a co maw co lo ti tu cu aho hmanh nih chim khawh a si lo. Baibal i kan hmuh khawh mi cu, "Mi nih a tuh mi a zun lai; pumsa duhnak i thlaici atuh  mi nih cun thihnak le rawhralhnak kha a zun lai i, thlarau lo i atuh mi nih cun zungzal nunnak kha a zun lai," tiah a ti (Galatians 6:7). Cu caah tthatnak atuah ve ko mi krifa lo pa zong nih thluachuahnak thei a zun khawh ve ko i krifa asi mi zong nih tthatlonak kan tuah ahcun rawhnak le thihnak kan zun khawh ve ko. Zei ca'h tiah kan biak mi Pathian cu ading mi he ading lo mi he bia acaih tu le kan dihlak cung ah aa khatte in ni atlan ter i ruah asurter tu a si (Matt. 5:45). A si ahcun krifa kan ithleidannak cu zei dah a si kun? Hhatnak le dinnak tuah hi krifa si nak va si seh law biaknak dang tampi nih an rak tuah khawh ve ko ttung. Cuka zawn i a phi cu atu i ka ttial duh mi hi a si i cu cu zei dah a si ti ah krifa phung nih cun dinnak le tthatnak tuahnak phung lawng ngeih lo in, sualnak ado tu thlarau phung zong a ngeih chih ti hi a si. Cu thlarau phung cu Kri zumhnak ah a hram aa bunh i "Krifa" asiloah "Pathian fale" nunphung ti zong ah ti khawh a si.
Atawinak in biaknak dang he kan zoh chun ahcun, tthatnak le dinnak ttanh lawng hmanh si lo in Protestant krifa zumhnak bantuk in zumhnak le velngeihnak in khamhnak hmuhnak adirpi mi biaknak dang an rak um ve. Tahchunhnak ah, India ram i Bhakti biaknak le Japan ram i Amida Buddhist biaknak zumhnak i an dirpi mi cu Amida Buddha pathian min na auh i thla na cam i amah naa bochan ahcun khamh na si lai ti hi a si. Japan ram ah ara i biaknak lei ah research arak tuah mi nitlak lei Baibal lei minthang hna, Karl Barth, Paul Tillich, Emil Brunner, Hendrick Kraemer le John Cobb ti mi hna bantuk zong, Amida Buddha biaknak le Krifa biaknak aa lawh ning an hmuh tik ah an khuaruah a har ngaingai. Karl Barth i amah a ttial mi Church Dogmatics cauk chung ah fiangte in a chim mi cu, Amidaism biaknak le Krifa biaknak aa dannak cu Jesuh Kri ti mi min te lawng hi a si; adang cu aa khat dih tiah a ti. Cu caah hi biaknak hi Karl Barth nih Japan miphun Protestant biaknak (Japanese Pretestantism) tiah min a sak. Cu bantuk cun India i Bhakti biaknak zong velngeihnak thawng in le zumhnak in khamhnak a cawnpiak ve nain Jesuh Kri ti mi min tu cu an biaknak chung ah hngalh a si lo. Hi bantuk tahchunhnak in biaknak dang kong kan chim nak chan cu Krifa biaknak i a ngeih mi iang a si lo ah a thlum-al nak phung hi biaknak dang zong ah an rak um len ve ko ti hi a si. Cu i a vun langhter duak mi pakhat cu India theologian pawl M.M Thomas tehna J.N Farquhar tehna le adang zong i an dirpi ngai mi Krifa biaknak cu biaknak dang i an dongnak, an tlamtlinnak asiloah, Kri thawngttha cohlan khawhnak ding i rak timhtuah chung mi biaknak an si ti a si. Hihna  chim mi hi a theory cun attha ngai mi an lo nain a chung muru taktak ah Kri ttanh ruang ah si lo in Hinduism biaknak abia mi hna lemsoinak deuh a si caah a phichuak ngaingai ruah awk a um tuk lo. Krifa biaknak cu biaknak dang hna an tlamthlinnak a va si zong ah an donghnak a va si zong ah abiapi mi cu Krifa biaknak chung i aum mi Kri hi a si ko. Kri a um lo ah cun Krifa biaknak cu zei hmanh lo a si ve. Cu caah Kri i a biaknak nak in Kri a biapi deuh zungzal ti cu philh lo ding a si. Cu zawn ah fiang deuh i langh ter ahau mi cu Krifa biaknak lawng nih Kri hi aa ngeih tiah kan chim ah cun palh a si hnga. Zei ca'h tiah Kri cu vawleicung minung vialte, amah azum mi he zum lo mi he, khamh tu a si. Amah nih mi vialte a kan ngeih dih. Amah cu Krifa biaknak chung lawng i hrengkhumh in aum mi a si lo. Krifa biaknak nih aa zuatkhalh mi a sattil bantuk zong ah ser khawh a si lo. Cu caah Krifa biaknak cu biaknak dang nak in Pathian nih thiam a coh hlei lo. Biaknak dang he aa khat in a hmuh dih ko. Pathian i a zoh mi cu biaknak hi si lo in Kri he ipehtlaihnak tu a si. Krifa biaknak chung ah maw a um biaknak dang ah dah ti si lo in Kri chung ah a um maw um lo ti tu a si. Kri ah aum lo mi cu Kri ta an si lo (Rom. 8:9-10). Kri phung chung zong ah an nung lo. Kri nih vawlei sualnak caah a thi a thlet i sualnak dohnak ah a nunnak tiang a pek. Hebru ttial tu pa nih, nan thi chuak tiang in sualnak dohnak ah nan ipek rih ttung lo tiah a kan ti (Heb. 12:4).
Cu ca'h Kri he aa pehtlai mi krifa cu Kri he athitti anungtti mi an si i Kri ngeih mi sualnak dohnak thlarau phung zong aa ngeih chih mi an si caah Krifa biaknak nih hin biaknak dang i an ngeih lo mi phung ahlei in a ngeih i, cu cu krifa kan van a tthatnak a si. Ahlei in a ngeih kan ti tik ah kan hngalh lo mi biaknak dang chung ah a rak um kho ve ko. Asinain adonghnak aphichuak cu aa khat lem lai lo. Krifa biaknak nih sualnak dohnak phung a ngeih kan ti tik ah biaknak dang hi sualnak an ttanh kan ti duhnak a si lo. Lainawng hlah, fir hlah, lih chim hlah, nu le pa sualnak tuah hlah ti tehna cu Buddha biaknak zong nih a cawnpiak ve ko. Asinain sualnak dohnak ti mi zawn ah hin ruah rih ding a um. Sual dohnak thinlung cu sual itheihnak in ara mi a si. Kan Bawipa Jesuh Kri nih, "Mi chambau ka si ti aa hngal mi cu mi thluachuak nan si," (Matt. 5:3) a kan ti tikah misual si ihngalhfiannak hi a chimduh mi a si. Athuk mi sualnak theihnak nih minung mah le mah iniamter nak, mah le mah ihuatnak le sualfihnak thinlung lawng si lo in sual doh duh nak thinlung zong a chuahter chih. Cu cu Pathian thlarau rianttuannak a si kan ti lai. Minung thinlung chung ah hin hmual fak ngai in sual itheihnak le sual doh duhnak thlarau a um hmasa lo ahcun ahmaan mi dinnak ttanhnak a um kho lo. Ahmaan mi dinnak ttanhnak cu mah le mah misual si ihmuhnak le michambau si itheihnak chung in ahung chuak mi a si awk a si. Keimah ti mi thinlung chung i ahung chuak mi dinnak tuahnak cu Jesuh Kri huat mi le doh ngai ngai mi Farasi pawl dinnak a si. Farasi hruaitu pawl dinnak le Kri zultu pawl dinnak an idannak cu an tuah mi thil ah si lo in an lungput ah a si. Farasi pawl lungthin chung ah cun sual dohnak thlarau phung a um kho ve ko nain mah le mah thiam icoh nak ah a phi a chuak. Keimah ti mi taksa phung nih a uk deuh.hna. Kri zultu pawl cu Farasi mi nak in an ding hlei lo nain an dinnak cu Kri ah misual si ihngalhnak chung ah a hram adir mi a si ca'h sual theihnak chung ah aa mer lengmang mi dinnak a si i cu cu Kri mei thianh mi dinnak hmaan a si. Sual itheihnak dinnak aa tel chih lo mi dinnak cu porhlawt ruamkainak ah a dong. Cu cu Kri i a doh ngai mi a si. Paul cu misual zong a si i miding zong a si. Misual a si nak cu krifa a rak hremnak hna ruang ah khan si lo in miding ka si ti a rak iruah peng mi dirhmun tu ah khan a si. Miding a si nak cu Kri hmai ah le mi hmai ah miding ka si lo ti aa hngalh ri khan a thok. "Keimah Paul cu ka thi cang i anung mi cu ka chung i aum mi Kri a si" (Galatians 2:20) a ti tik ah Paul cu a nung ko rih. A chim duh mi cu a chung lei i aum mi nunnak phung thar a si. Paul nunnak i a kan cawnpiak mi cu Krifa biaknak chung i aum mi thlarau phung tthawnnak hi a si. Cu cu Kri zumtu poh nih kan ingeih khawh mi le kan ingeih cang mi phung kha a si. Hi thlarau phung chung i kan nunnak thawng lawng nih hin krifa a si lo mi he aa dang mi nunnak a kan pek khawh. 
 
A donghnak ah ruah awk a herh mi cu krifa nunnak ah zeitik hmanh ah sual ral donak a dong bal lo i sual ral kan doh peng awk a si ti hi a si. Atulio krifa tam pi cu kan pawcawmnak ruang ah ram kip le khua kip ah kan kal cang. Vawleicung thil kan hmuh bal lo mi phunkip kan hmuh kan ton hna. Pathian ahngal lo mi nih an tongh an tham mi sualnak thil zong kan hmuh hna. Mifim kan ti mi mirang pa le Japan pa zong nih pei a tuah ko cu kan ti i an tuah mi thiltthalo tuah kan duh ve tawn. Kan hngalh awk cu mirang ram zong ah mihrut tam pi an um i misual tthalo tampi an um ve. Atulio hawi ah cun biaknak zei ah arel lo mi minung ko hi an tam cem. Amirang poh an bia le an zia zumh ding a si lai lo. Krifa cu Kri he anungtti mi kan si awk tu a si i Kri i a kan cawnpiak mi thlarau phung tu kha kan zulh awk a si. Khoika kan kal nak poh ah sual ado tu Pathian cu kan sin ah a um ko lai. Tangka nih sualnak a karhter i dinnak cu a hnon tawn. "Tangka duhnak cu sualnak hrampi a si" a ti (I Timothy 6:10). Vawlei rumnak i a zulh ttheo mi cu sualnak phunphun ruahnak le tuahnak a si. Tangka nih keimah ti mi lungput le mizeirellonak sualnak a chuahter. Krifa i kan ruah awk cu kan chunglei i anung mi Kri nih hi thil ka tuah mi hi a duh hnga maw? Kri nih zeitin dah a ruah lai ti hi kan ruah hmasa lengmang a herh. Kan ram hi vawlei lei tthanchonak (modernization) lei ah kan tthan lio a si i tangka kan kawl deuhdeuh sualnak tthatlonak a karh deuhdeuh ko cang. Cu lak ah krifami kan rian cu, kha sualnak tilet atho mi chung i khan ipaih ve khi si lo in sualnak ado tu dinnak tiva tu kan luanter awk a si. Chunglei ah tthawnnak angei lo mi biaknak cu vawlei thilri lei tthanchonak a luh tik ah an vaivuan ttheo. Asinain Krifa biaknak nih atthawng mi thlarau phung a ngeih caah, cu phung, Kri i a kan ser piak mi teinak phung, chung ah cun fekte'n kan dir i sualnak kan doh ahcun ral atei mi Pathian tehte ttha kan si ko lai. Sualnak dohnak thlarau phung kan ti tik ah kau deuh i kan chim ah cun pumpak nun nak lawng ah si lo in miphunpi kan nun nak zong i akan hruai tu phung a si awk a si. Hlanlio parawfet pawl cu an miphun le an miphun sualnak an hmuh tik ah ralttha in an doh ngam ko. Kannih chan ah cun kan fapa kan fanule nih attha lo mi le sualnak lam asi mi thil an tuah tik ah kan hmuh mi hmanh kan thlaoh ngam ti hna lo. Kan chan nih a ngeih cang tiah kan ti i cu vial cun kan um ko. Zeicah tiah sualnak dohnak phung hnulei kan chit cang caah a si. Krifa nunnak i a hram bik cu sualnak dohnak nunnak hi a si i, cu nak i asang deuh mi cu Kri he khuasakttinak nun a si. Hika zawn ah, vun izohchunh awk ah attha mi cu Judson Bawinu (Ann Judson) nunning kha a si. Judson Bawipa thong a tlak lio ah Judson Bawinu kha lihchim ding in thongin nawl ngei tu hna nih an rak forh nain, "Kei ka biaknak nih lihchim cu a duh lo i ka chim kho lo, ahmaanning in ka chim ko lai" tiah a rak ti hna. Cu bantuk cun kannih krifami zong nih biatak cu kan ttanh awk a si i lih cu kan doh awk a si. Kan ram ah naalehmuh hei ti le laphehzi-phu hei ti pawl hi nawhthuh peknak le lih i rianttuannak akarhter tu ngaingai an si. Krifa i lihchim le hrokhrol sualnak kan doh lo ah aho nih dah a doh ti lai? Kan ram i sualnak a karhning zulh in maw kan nun lai, Kri biatak dah kan dir pi lai ti hi rammi krifa nih kan ruah awk a si cang. Sualnak dohnak thlarau phung cu kan miphun phung i a can tik ah cun kan miphun chung ah dinnak par a par lai i Kri pennak taktak a lang lai. Nihin krifa sinak le Laimi sinak aa tthen kho lo kan ti ttung i sualnak dohnak phung hnu lei kan chit ttung ahcun hlanlio Isarel mi hna, Kanan ram an phanh hlan, lamlak ram car chung siasal a bia i sualnak aphunphun atuah mi he khan kan idannak a um hnga lo. Paul nih I Korin 10:1-23 chung ah Isarel mi hna i an rak ton mi sualnak le temh-innak cu kanmah zohchunh awk le ralrin peknak caah ttial an si tiah a ti (10:11). Hlanlio Isarel mi sin i Pathian  dantatnak hi, kan biak mi kan Pathian cu dantat hmang mi, mi zawtter hmang mi, le mi thihter ahmang mi a si ti nak si lo in sualnak a sawhtu Pathian a sinak tu rak langhter a duh mi a si. Pathian nih zumtu krifa siter a kan duh mi cu sualnak do tu si hi a si i cu a duhnak cu a thleng bal lo. Pathian thawngttha kan ti mi cu, sual tthawnnak cu Kri nih a tei cang i sualnak nih a kan uk kho ti lo, i cu caah, cu Kri teinak akal cuahmah mi thlarau phung chung ah cun atu kannih zong kan itel ve ti hi a si. "Pathian fa asi mi nih zeitin dah a sual peng khawh ti lai. A chung ah pei Pathian thlaici a um cang cu" tiah Johan nih a ttial (I Jn 3:8-9). 
Bia donghnak ah, ara lai mi zabu 21-nak ah hin Laimi krifami nih hlanlio pathian Profet biaktak chim tu hna ban tuk in kan dir a herh. Hmurka i thawngttha chim lawng in a za ti lo. Tuahsernak le nunning ziaza hrimhrim in Kri kan langhter a herh. Paul nih dinnak cu ralvennek hriamnam ah ka hman, a ti bantuk in Pathian thawngttha kan ram vawlei i a par khawh nakding ah hin sualnak doh cu krifami kan rian ngan bik a si zungzal awk a si. Siangbawite te le cattial mi hna i an kutdong in an sawh cem mi kan ram miphun sualnak cu pakhat nak ah, lihchim sualnak a si i pahnihnak ah, fir sualnak a si. Hi siualnak hna chung i itel lo hi krifami hna kan caah Pahtian thawngttha rianttuan pakhat a si ti philh hlah usi. 
Krifami i krifaphung a tthat hleinak kan langhter khawh nak lam pa khat cu vawleicung le kan pawngkam minunghawi lak ah sualnak, tthatlonak le dinlonak aphunphun doh i Kri chung i aa thup mi nunnak biaktak ttanh peng hi a si.

Comments

Popular posts from this blog

Zohchun Awktlak Khrihfa Innchungkhar

Zumh Awktlak Nun

Bawipa Cu A Tha